Cách mạng tư sản dân chủ tháng hai

Sau ba năm theo đuổi chiến tranh, tới cuối năm 1916 và đầu năm 1917 nước Nga đã lâm vào một tình trạng khủng hoảng kinh tế và xã hội – chính trị trầm trọng. Chiến tranh càng kéo dài càng phơi bày rõ mọi sự lạc hậu về kinh tế và quân sự của đất nước, càng làm gay gắt mọi mâu thuẫn trong xã hội. 

Nền công nghiệp của nước Nga đã không đảm bảo được những yêu cầu của cuộc chiến. Quân đội trang bị lạc hậu, thiếu thốn vũ khí và các phương tiện quân sự. Trong khi đó, những kẻ cầm đầu bộ máy chiến tranh lại hết sức thổi nát và mang nặng tâm lý chiến bại. Nhiều bộ trưởng và tướng tá ăn tiền đút lót của Đức đã tiết lộ, cung cấp những bí mật quân sự cho chúng. Quân Nga thua trận liên tiếp và tổn thất nặng nề. Nam 1916, quân Đức đã chiếm được Ba Lan và nhiều vùng thuộc Ban Tích. 

Chiến tranh đã tàn phá nặng nề và nhiều thảm họa đối với các tầng lớp nhân dân. Đã có tới 1,5 triệu người chết và 4 – 5 triệu người bị thương. Nền kinh tế quốc dân kiệt quệ, sản xuất công nghiệp và nông nghiệp đình đồn. Vận tải đường sắt không còn đủ sức chuyên chở hành khách và hàng hóa. Nạn thất nghiệp tăng nhanh. Ở các thành phố lớn, việc cung cấp bánh mì, đường sữa ngày càng thất thường. Nạn đói đã xảy ra trầm trọng ở nhiều vùng nông thôn. Phong trào đấu tranh của các tầng lớp nhân dân đã tăng lên mạnh mẽ. 

Chế độ Nga hoàng khủng hoảng trầm trọng, nội bộ giai cấp thống trị ngày càng rạn nứt và mâu thuẫn sâu sắc với nhau. Chính phủ Nga hoàng quyết định giải tán viện Đuma quốc gia, chuyển chính quyền sang tay bọn độc tài quân sự. Chúng bắt đầu đàm phán bí mật và âm mưu kí hòa ước riêng rẽ với Đức để có thể rảnh tay đổi phó với phong trào cách mạng củng cố nền thống trị của chúng. Giai cấp tư sản Nga chống lại việc kí hòa ước đó, bởi nhờ chiến tranh mà họ đã phát tài lớn và thực hiện những tham vọng đế quốc chủ nghĩa. Họ chủ trương theo đuổi cuộc chiến đến cùng. Trước âm mưu của chính phủ Nga hoàng muốn kí hòa ước riêng rẽ với Đức, giai cấp tư sản dự định tiến hành “một cuộc đảo chính cung đình” lật đổ Nga hoàng Nicolai Ii Rönanốp, bắt y trao ngai vàng cho đứa con trai còn nhỏ tuổi, và đưa quận công Mikhain Romanov – em trai Nga hoàng, một phần tử tư sản không thân Đức – lên làm phụ chính nắm chính quyền. Các nước đế quốc Anh, Pháp … đã hoàn toàn ủng hộ giai cấp tư sản Nga. Chế độ Nga hoàng bị cô lập sâu sắc. 

Những sự việc nếu trên chứng tỏ rằng một tình thế cách mạng đã hình thành ở trong nước, khi: +các giai cấp thống trị không thể tiếp tục thống trị với hình thức cũ; +nổi cũng khổ và quản bách của các giai cấp bị áp bức trở nên nặng nề hơn mức bình thường; +do những nguyên nhân nói trên, tính tích cực của quần chúng được nâng cao rõ rệt.

Nước Nga đã tiến sát tới cuộc cách mạng, Lênin cho rằng: “Nội dung xã hội của cuộc cách mạng sắp nổ ra ở nước Nga chỉ có thể là nén chuyên chính dân chủ cách mạng của giai cấp vô sản và nông dân. Cách mạng không thể thắng lợi ở nước Nga, nếu không lật đổ chế độ quân chủ và bọn địa chủ phong kiến. Song giai cấp vô sản không thể lật đổ chúng nếu không được nông dân giúp đỡ. Trong điều kiện lịch sử mới, khác với cuộc Cách mạng 1905 – 1907, Lênin đã chỉ ra: cuộc cách mạng dân chủ tư sản sắp tới ở Nga có nhiều khả năng thuận lợi và “hết sức gắn để chuyển sang cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa. 

Tới đầu năm 1917, làn sóng đấu tranh chống chính quyền đã bao trùm thủ đô Pêtrôgrát. Trong tháng 1, có tới 250 nghìn công nhân tham gia bãi công, sang tháng 2- số công nhân bãi công lên tới hơn 400 nghìn người. 

Tình hình ở thủ đô Petrograt trở nên đặc biệt căng thẳng. 

Ngày 23-2 (tức 8-3 theo công lịch), hưởng ứng lời kêu gọi của Đảng bộ bônsêvich Pêtrôgrát kỉ niệm Ngày Quốc tế phụ nữ, chị em công nhân các nhà máy đã xuống đường biểu tình tuần hành. Công nhân thuộc 50 nhà máy ở thủ độ bãi công hưởng ứng. Ngày hôm đó, có tới 128 nghìn người tham gia đấu tranh với khẩu hiệu “Đả đảo chiến tranh”. “Đả đảo chế độ. chuyên chế”, “Bánh mì”… Trong những ngày tiếp theo, làn sóng đấu tranh vẫn tiếp tục và ngày càng dâng cao. 

Binh lính – chỗ dựa cuối cùng của chế độ – ngày càng dao động và đà ngả về phía quần chúng nổi dậy. 

Ngày 27-2, khởi nghĩa đã thực sự bao trùm khắp thủ đô. Công nhân chiếm các kho vũ khí và trang bị cho mình. Trong ngày hôm đó, binh lính ở thủ đô ngả hẳn sang phía nhân dân: buổi sáng mới có 10 nghìn người, buổi chiếu lên tới 66 nghìn người. Với khí thế mạnh mẽ và lực lượng áp đảo, quần chúng khởi nghĩa đánh chiến các công sở, nhà ga xe lửa, trung tâm bưu điện, các nhà giam và giải phóng tù chính trị. Các bộ trưởng và tưởng tả bị bắt giam. Quần chúng khởi nghĩa đã làm chủ tỉnh hình ở thủ đô. 

Ngày 28-2, sau khi thấy bất lực và không còn kiểm soát được tình hình, tướng Khabarốp hạ lệnh cho các đơn vị quân đội ở thủ đô hạ vũ khí. 

Cuộc khởi nghĩa đã thắng lợi ở thủ đô. 

Ngay trong ngày đầu tiên của cách mạng, Trung ương Đảng bôn sê-vích đã ra bản Tuyên ngôn tuyên bố chế độ Nga hoàng đã bị sụp đổ, kêu gọi công nhân và binh lính hãy nhanh chóng thành lập Chính phủ cách mạng lâm thời bao gồm các đại biểu nhân dân, thiết lập nền cộng hòa dân chủ, thực hiện các quyền tự do dân chủ và ý chí của nhân dân. 

Chiều ngày 27-2, tại cung điện Tavritrécxki ở thủ đô, các đại biểu đầu tiên (được bầu ở các nhà máy, xí nghiệp và các đơn vị quân đội) đã ra mắt và thành lập một tổ chức cách mạng thống nhất như một cơ quan chính quyền mới – Xô viết đại biểu công nhân và binh lính Pétrôgrát. 

Tin thắng lợi của cuộc khởi nghĩa ở thủ đô đã bay nhanh tới các địa phương trong nước. Công nhân và nhân dân ở Mátxcơva, các thành phố và các địa phương đã nhanh chóng nổi dậy lật đổ chế độ cũ, thành lập các Xô viết đại biểu công nhân, binh lính và Xô viết đại biểu nông dân. Các Xô viết – cơ quan của khối liên minh công nhân và nông dân – từ những cơ quan lãnh đạo khởi nghĩa trở thành những cơ quan chính quyền cách mạng 

Như thế, trên phạm vi cả nước, cuộc Cách mạng dân chủ tư sản tháng Hai năm 1917 đã thắng lợi. Đó là một sự kiện có ý nghĩa lịch sử to lớn đối với nước Nga – chế độ Nga hoàng chuyên chế thống trị nhân dân từ bao đời nay đã bị sụp đổ chỉ trong vòng 8 ngày (V.L.Lênin – “Thư từ xa). Nước Nga trở thành nhà nước cộng hòa dân chủ. 

Nhưng sau Cách mạng tháng Hai, một tình hình chính trị phức tạp chưa từng có đã diễn ra ở nước Nga. 

Lúc này, Xô viết Pêtrôgrát hoàn toàn có khả năng nắm chính quyền cũng như thực hiện việc chuyển toàn bộ chính quyền về tay các Xô viết ở các địa phương. Nhưng các thủ lĩnh mensêvích và Xã hội cách mạng – với quan điểm mà họ theo đuổi ràng, sau cách mạng tư sản, chính quyền là thuộc về giai cấp tư sản – đã bí mật tiến hành thương lượng và thỏa hiệp với các đảng tư sản. Các Xô viết đã không ủng hộ đề nghị của những người bônsêvich về việc thành lập Chính phủ cách mạng lâm thời của chính các Xô viết. Trong phiên họp ngày 2-3, Ban chấp hành Xô viết Petrográt đã thông qua nghị quyết chuyển giao chính quyền cho giai cấp tư sản. 

Cùng ngày 2-3, được sự ủng hộ của các thủ lĩnh mensêvích và Xã hội cách mạng, Ủy ban lâm thời của viện Đuma quốc gia đã thành lập Chính phủ lâm thời do huân tước Lơvốp làm thủ tướng. Tham gia Chính phủ lâm thời có các thủ lĩnh các đảng : đảng Ca Đê (Dân chủ lập hiến) của giai cấp tư sản, đảng Tháng Mười của địa chủ “tư sản hóa” và một đại biểu của Đảng Xã hội cách mạng là Kerenxki. 

Như thế, sau Cách mạng tháng Hai ở Nga đã hình thành một tình hình độc đáo là có hai chính quyền song song tồn tại: Chính phủ tư sản làm thời và Xô viết đại biểu công nhân, nông dân và binh lính. Hai chính quyền này đại diện cho lợi ích của các giai cấp khác nhau nên không thể cùng tồn tại trong một nước và sự xung đột giữa chúng là không tránh khỏi.