Quốc tế II đầu thế kỉ XX
Sau khi Ăngghen mất (1895), phái cơ hội bắt đầu tấn công vào chủ nghĩa Mác một cách trắng trợn. Chủ nghĩa cơ hội dần dần chiếm ưu thế trong Quốc tế II. Beextainơ trở thành người cấm đấu phái xét lại thời đó.
- Bécxtaino (1850-1932) xuất bản cuốn sách lấy tên là “Tiền để của chủ nghĩa xã hội và nhiệm vụ của Đảng Xã hội dân chủ”. Trong cuốn sách đó Becxtnind tuyên bố học thuyết Mác đã lỗi thời, chứng minh mâu thuẫn giữa tư sản với vô sản có chiều hướng hòa hoãn. Bécxtainơ bênh vực chủ nghĩa đế quốc, chứng minh rằng các tổ chức lũng đoạn xuất hiện sẽ làm cho chủ nghĩa tư bản có thể tránh được khủng hoảng.
Đối với phong trào công nhân, Becxtaino chủ trương : “Phong trào quân là tất cả, mục đích cuối cùng là không đáng kể”, phủ nhận điểm giai cấp công nhân phải làm cách mạng, phủ nhận chuyên chính vô sản. Bécxtainơ đã sửa đổi chủ nghĩa Mác về các mặt triết học, kinh tế chính trị học, về học thuyết đấu tranh giai cấp.
Việc chủ nghĩa xét lại xuất hiện vào những năm cuối thế kỉ XIX đòi hỏi phong trào công nhân phải có đối sách của mình, và cần thiết phải có một lãnh tụ chỉ đạo phong trào. Nhưng lúc bấy giờ, đảng Xã hội dân chủ Đức đang say sưa với những thắng lợi đạt được trong cuộc bầu cử quốc hội nên đã thỏa hiệp với những quan điểm sai lầm của chủ nghĩa xét lại. Vào những năm 1898–1899 một số lãnh tụ phái tả trong các đảng công nhân như Plekhanov, Beben, Roda Lucxembua, Pon Laphacgo có lên tiếng phê phán chủ nghĩa xét lại Bécxtainơ, nhưng cuộc đấu tranh không triệt để, kết quả rất hạn chế.
Những người mácxít Nga đã dẫn đầu cuộc đấu tranh chống khuynh hướng cơ hội chủ nghĩa. Lênin đã vạch trần những sai lầm của chủ nghĩa Becxtaino và tác hại to lớn của nó đối với sự nghiệp của giai cấp công nhân. Người đã phân tích nguồn gốc kinh tế và xã hội của chủ nghĩa xét lại, kiên quyết đấu tranh để loại trừ chủ nghĩa cơ hội. ra khỏi hàng ngũ đảng công nhân.
Trong những năm đầu thế kỉ XX, cuộc đấu tranh tư tưởng trong Quốc tế II đã diễn ra gay gắt và phức tạp. Những vấn đề chính thảo luận trong các đại hội là :
- Phương pháp giành chính quyền.
- Vấn đề thuộc địa.
- Vấn đề thái độ đối với cách mạng Nga 1905
- Về chủ nghĩa quân phiệt và nguy cơ chiến tranh.
Một trong những vấn đề quan trọng thuộc về chiến lược và sách lược của các Đảng xã hội được thảo luận trong Quốc tế II là văn để thái độ của công nhân đối với nghị viện và chính phủ tư sản, vấn đề chính quyền của giai cấp công nhân.
– Về vấn đề đấu tranh nghị trường, vấn đề giành chính quyền của giai cấp vô sản, các lãnh tụ Quốc tế II say sưa với tháng lợi đạt được trong các cuộc bầu cử ở các nước tư bản, tuyên truyền con đường hòa hợp cải lương, chỉ chủ trương đấu tranh hợp pháp. Họ coi đấu tranh nghị trường, tham gia chính phủ tư sản là biện pháp duy nhất và chủ yếu đem lại khả năng giành quyền thống trị cho giai cấp công nhân. Thực ra, họ chỉ tiến hành đấu tranh đòi chi cach vụn vật mà hi sinh quyền lợi lâu dài của giai cấp công nhân lừa dối giai cấp công nhân. Đa số các lãnh tụ Quốc tế II đã lộ rõ lập trường đấu hàng, không dám để ra những hình thức đấu tranh cách mạng giành lấy chính quyền, thiết lập nền chuyên chính vô sản.
– Vấn đề thuộc địa được đề cập nhiều trong các đại hội ở Luân Đôn (1896), Pari (1900), Stuttgart (1907). Hồi đó, các nước đế quốc đang tiến hành các cuộc chiến tranh xấu xã thị trường chiến tranh Anh – Bô Ơ, chiến tranh Mĩ – Tây Ban Nha, chiến tranh trấn áp Nghĩa hòa đoàn ở Trung Quốc v.v… Đối với các hành động quân sự có liên quan đến tình hình quốc tế này, tổ chức công nhân toàn thế giới – Quốc tế II – không thể làm ngơ được. Họ phải tỏ rõ thái độ của giai cấp công nhân.
Đại hội Paris (1900) đã có quyết nghị đứng đắn, lên án chính sách thuộc địa của các nước đế quốc. Nghị quyết kêu gọi đấu tranh chống – lại những cuộc phiêu lưu thuộc địa, kêu gọi thành lập các đảng Xã hội ở các thuộc địa và thống nhất hành động với các đảng ấy. Đại biểu của phong trào công nhân Anh đã tố cáo việc đế quốc Anh gây chiến với Boơ (Nam Phi).
Đến đại hội Stuttgart (1907), vấn đề thuộc địa trở thành văn đề tranh luận sôi nổi nhất và qua đó đã lột trần bộ mặt thật của các đại biểu cơ hội – xét lại.
Các đại biểu cơ hội là Vancôn, Fônma, Bécxtainơ đã bênh vực chủ nghĩa thực dân, bênh vực chính sách xâm lược của bọn đế quốc. Họ cho rằng chế độ thuộc địa có thể tồn tại và nên tồn tại trong chế độ tư bản chủ nghĩa để “khai hóa” các nước lạc hậu. Theo họ, những người xã hội cũng có thể và cần phải thực hiện chính sách thuộc địa xã hội chủ nghĩa”. Bécxtainơ trợ tráo cho rằng sự “bảo hộ của các dân tộc văn minh” đối với “các dân tộc không văn minh” là cần thiết.
Rõ ràng bọn cơ hội trong Quốc tế II đã công khai thừa nhận và ủng hộ chính sách nô dịch dân tộc của chủ nghĩa đế quốc, chống lại nguyên tắc về quyền dân tộc tự quyết, về quyền đấu tranh vì độc lập tự do của các dân tộc bị áp bức. Những quan điểm của các lãnh tụ cơ hội xét lại Quốc tế II hoàn toàn xa lạ với chủ nghĩa Mác về vấn đề thuộc địa.
Lênin dẫn đấu đoàn đại biểu của Đảng Bônsêvích, lần đầu tiên tham dự đại hội Stuttgart đã kiên quyết vạch trần luận điểm về chính sách thuộc địa xã hội chủ nghĩa”, về vai trò “khai hóa” của bọn tư bản áp bức bóc lột hàng triệu nhân dân lao động ở các thuộc địa.
Cuộc đấu tranh về vấn đề thuộc địa, trong đại hội Stuttgart đã diễn ra gay go, quyết liệt. Cuối cùng, nghị quyết lên án chính sách thuộc địa một cách đúng đắn do Lênin và những người mácxít dự thảo đã được thông qua với tỉ lệ 127 phiếu thuận so với 108 phiếu chống
– Trong cuộc Cách mạng dân chủ tư sản Nga năm 1905, giai cấp công nhân Nga dưới sự lãnh đạo của Lênin và Đảng Bônsêvích đa phát triển những hình thức đấu tranh cách mạng của giai cấp vô sản. Cuộc Cách mạng Nga 1905 có ảnh hưởng to lớn đến phong trào xã hội chủ nghĩa quốc tế. Những vấn đề cơ bản của cách mạng Nga đồng thời cũng là những vấn đề cơ bản của cách mạng thế giới, có ý nghĩa lớn về lí luận cũng như về thực tiễn. Đó là vấn đề quyền lãnh đạo của giai cấp vô sản trong cách mạng dân chủ tư sản, văn để liên minh công nông vấn đề cách mạng không ngừng từ cách mạng dân chủ tư sản chuyển lên cách mạng xã hội chủ nghĩa vv….
Trước những vấn đề cơ bản đó, những người lãnh đạo Quốc tế II bị phân chia làm 3 phải :
Phải xét lại – cải lương công khai như Bectino thì cực lực phản đối quyền lãnh đạo của đảng vô sản và giai cấp vô sản trong cách mạng dân chủ tư sản. Đồng thời Becxtaino kiên quyết bác bỏ tư tưởng cách mạng dân chủ chuyển ngay sang cách mạng xã hội chủ nghĩa. Như vậy hầu như trên toàn bộ vấn đề quan trọng hàng đầu của cuộc cách mạng Nga, họ đều phản đối.
Phái giữa đứng đầu là Cauxky, ban đầu cho rằng sự thắng lợi của những người xã hội chủ nghĩa rất có thể có được nếu như biết dựa vào quyền lợi chung của giai cấp vô sản và nông dân. Đó là quan điểm tương đối đúng đán. Nhưng ngay sau khi cách mạng 1905 bùng nổ, Cauxky đã đi theo quan điểm cơ hội cho rằng : giai cấp vô sản chỉ có thể giành được địa vị lãnh đạo tạm thời thôi, còn muốn giành được thắng lợi hoàn toàn thì giai cấp vô sản phải biến minh thành đa số trong nhân dân. Lênin trong nhiều tác phẩm của mình đã bác bỏ luận điểm trên. Phái giữa đã giữ thái độ bàng quan trước sự can thiệp của nước ngoài và sự trấn áp tàn bạo của Nga hoàng. Họ chống lại hình thức bãi công chính trị của giai cấp vô sản.
Thực ra, phái giữa về bản chất là đại biểu của chủ nghĩa cơ hội giấu mặt, khoác áo mácxít để chống lại những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác. Đó cũng là tư tưởng của những phần tử công nhân quý tộc, tiểu tư sản nhằm tìm một giải pháp thứ ba thỏa hiệp quyền lợi giai cấp vô sản với quyền lợi của giai cấp tư sản, thực chất là bảo vệ giai cấp tư sản.
Phái Tả là phải cách mạng có đại biểu như Roda Lucxembua, Clara Xéthin, và Lênin. Họ kiên quyết bảo vệ những nguyên tắc của chủ nghĩa Mác chống lại mọi trào lưu cơ hội chủ nghĩa trong phong trào công nhân.
Trong sinh hoạt thường kì của Quốc tế II, vấn đề đấu tranh chống chủ nghĩa quân phiệt, chống chiến tranh đã thành vấn đề thời sự nóng hối lúc bấy giờ. Ở đại hội Stuttgart, cuộc đấu tranh cho một nghị quyết đúng đắn về chủ nghĩa quân phiệt đã xảy ra quyết liệt và những người mácxít đã giành được thắng lợi Lênin tham gia tiểu ban dự thảo nghị quyết về chống chủ nghĩa quân phiệt và chiến tranh.
Trong Đại hội Stuttgart đã có đến 4 bản dự thảo phản ánh những ý kiến phức tạp của hội nghị về vấn đề này.
Giônét – đại biểu phái đa số của Đảng Xã hội Pháp, nêu lên nguyên tắc “bảo vệ đất nước bị tấn công làm điều kiện để hành động. Theo ông thì trong cuộc chiến tranh, nước bị tấn công “có quyền được sự ủng hộ của giai cấp công nhân toàn thế giới. Ông lấy luận điểm “chiến tranh phòng ngự” và “tấn công” làm tiêu chuẩn để định tính chất của một cuộc chiến tranh chính nghĩa hay phi nghĩa và chỉ nêu vấn đề chống chủ nghĩa tư bản chung chung. Giôrét không nhận thức được rằng bọn đế quốc có thể bằng đủ mọi cách, mọi thủ đoạn khiêu khích mị dân, kích động tinh thần dân tộc hẹp hòi để phát động một cuộc chiến tranh tội lỗi dưới chiều bài “bảo vệ Tổ quốc.
Ghexdo, đại biểu cho phái thiểu số của Đảng Xã hội Pháp đưa ra luận điểm chiến tranh là con đẻ tất yếu của chủ nghĩa đế quốc và không thể nào ngăn ngừa được. Nhưng ông chỉ nêu lên những nguyên lí chung chung chống chủ nghĩa tư bản mà không có một biện pháp cụ thể nào.
Phônma, đại biểu của chủ nghĩa cơ hội Đức tuyên bố không cần thiết có hoạt động đặc biệt gì để chống lại chủ nghĩa quân phiệt.
Écuê, đại diện phái vô chính phủ trong Đảng Xã hội Pháp, chủ trương khi chiến tranh bùng nổ thì quán chúng công nhân sẽ dùng hình thức bãi công, đào ngũ và khởi nghĩa để chống lại. Lênin đã châm biếm gọi biện pháp chống chiến tranh của Écvé là biện pháp của mấy “ông tướng ý”.
Lênin đã phê phán Éevề không hiểu chiến tranh là sản vật của chủ nghĩa tư bản. Trong thời đại đế quốc chủ nghĩa các nước để quốc đi áp bức nô dịch các dân tộc thì tất yếu sẽ dẫn tới những cuộc chiến tranh chống áp bức. Đó là cuộc chiến tranh chính nghĩa Giai cấp vô sản quốc tế không thể không tham gia ủng hộ cuộc chiến tranh đó.
Lênin nói rõ việc dùng phương pháp bài công, khởi nghĩa để chống chiến tranh đế quốc, điều đó không tùy thuộc ở sự quyết định trước của các nhà cách mạng mà là tùy thuộc ở điều kiện khách quan của cuộc khủng hoảng kinh tế và khủng hoảng chính trị do chiến tranh gây ra. Thực tế quan điểm dùng khởi nghĩa, bãi công để chống chiến tranh sẽ đưa giai cấp công nhân vào thế bị động.
Beben đại biểu của Đảng Xã hội dân chủ Đức, đã vạch rõ nguyên nhân của chiến tranh trong xã hội tư bản đương thời. Dự án nêu lên nguồn gốc của chiến tranh là hậu quả của cuộc cạnh tranh thị trường thế giới, nô dịch các dân tộc. Chiến tranh chỉ loại trừ khỏi đời sống khí chủ nghĩa tư bản bị tiêu diệt.
Nhưng dự án của Beben có nhược điểm là thực tế chỉ nhấn mạnh biện pháp đấu tranh bằng con đường nghị trường, lên án tính chất ăn cướp hiếu chiến của giai cấp tư sản. Ông đưa khái niệm chiến tranh “tự vệ” và chiến tranh tấn công vào dự án một cách không rõ ràng.
Để khỏi phân tán lực lượng, những người Xa hội dân chủ cánh tà không đưa ra nghị quyết riêng mà ủng hộ nghị quyết của Bêben. Lênin và những lãnh tụ cánh tả trong Quốc tế II đã đề nghị sửa đổi, bổ sung vào dự án của Beben một số điều cơ bản. Dự án nghỉ quyết này được thông qua.
Vấn đề đấu tranh chống nguy cơ chiến tranh còn được tranh luận tại đại hội lần thứ VIII của Quốc tế II họp ở Copenhagen tháng 8 năm 1910. Nhưng nghị quyết về vấn đề này nhắc lại những luận điểm ở đại hội Stuttgart, nêu thêm nhiệm vụ phải kiên quyết chống ngân sách quân sự trong các nghị viện, đòi áp dụng chế độ trọng tài để xem xét các cuộc xung đột giữa các nước. Đại hội cũng yêu cầu các Đảng xã hội tổ chức công nhân các nước biểu tình, thể hiện tinh thần đoàn kết nhất trí chống chiến tranh.
Nhưng về thực tế, phần đông lãnh tụ Quốc tế II chịu ảnh hưởng mạnh mẽ của chủ nghĩa cơ hội – xét lại đã không thi hành những nghị quyết đúng đắn của đại hội. Cụ thể là những người xã hội. không hề tổ chức biểu tình đoàn kết khi xảy ra cuộc chiến tranh Ý – Thổ năm 1911 – 1912 cũng như cuộc khủng hoảng lần thứ hai về vấn đề Maroc 1911. Trong thực tiễn, các Đảng Xã hội không thực hiện những nghị quyết đã được thống qua ở Đại hội Stuttgart và Copenhagen.
Sau đại hội Copenhagen, nguy cơ chiến tranh thế giới ngày càng đến gần. Những phát sùng báo hiệu đã nổ ra ở những cuộc chiến tranh Ý – Thổ Nhà Kì (1911-1912), chiến tranh Ban Căng, khủng hoảng Maroc. Trong tình hình đó, Quốc tế II triệu tập một cuộc họp bất thường ở Bald (1912).
Đại hội Balo 1912 ra bàn tuyên ngôn có tính chất lịch sử của phong trào công nhân quốc tế. Đó là lời kêu gọi công nhân các nước chống chiến tranh, đoàn kết tạo nên sức mạnh chống chủ nghĩa đế quốc.
Nhưng khi chiến tranh thế giới lần thứ I bùng nổ các lãnh tụ Quốc tế II đã đưa tổ chức này đến chỗ phá sản. Những lãnh tụ các đảng Xã hội dân chủ Đức, Pháp bỏ phiếu tán thành ngân sách chiến tranh. Công đảng Anh ủng hộ vô điều kiện giai cấp tư sản trong cuộc chiến tranh. Bọn Mensêvích thì hết sức tăng bốc chính sách chiến tranh của Nga hoàng. Chính những hành vi phản bội. trên đã làm cho Quốc tế II bị phá sản hoàn toàn.
Chỉ có Đảng Bônsêvích Nga dưới sự lãnh đạo của Lênin đã thực hiện một cách sáng tạo đường lối cách mạng trên nguyên lí của chủ nghĩa Mác. Lênin và Đảng Bônsêvích để ra khẩu hiệu “Biến chiến tranh đế quốc thành nội chiến cách mạng” và nhà thực hiện chủ trương đó đã giành thắng lợi to lớn trong cuộc Cách mạng tháng Mười năm 1917. Sau Cách mạng tháng Mười, chính Lênin và Đảng đã dựa trên nguyên tác quốc tế vô sản thành lập Quốc tế III năm 1919, với nhiệm vụ lịch sử mở đường một giai đoạn cách mạng thắng lợi của phong trào công nhân quốc tế.
